شايد كمتر كسي از اين مكان آموزشي ايران مطلبي خوانده و يا شنيده باشد هدف از نوشتن اين مقاله شناساندن اين مكان و اقدام ستودني يك انسان فرهنگ دوست است.اين مدرسه دومين مدرسه نوين ايران بعد از مدرسه رشديه تبريز محسوب ميشود و به دليل اينكه تا بدو تاسيس تا به امروز تعطيل و تخريب نگشته و پذيراي دانش‌آموزان بوده اين مدرسه را مي‌توان اولين مدرسه نوين مستمر ايران ناميد.
حاج اسدالله معرفت خامنه باني «مدرسه‌هاي مجاني معرفت» در خامنه ـ مشهد ـ پطروسكه (ماخاچ قالا) روسيه است كه در سال 1217 ه.ش در خامنه ديده به جهان گشود او در جواني به همراه دو برادرش براي كسب و كار عازم كشور روسيه مي‌شودو بدليل فعاليتي كه از خود بروز مي‌دهد در اندك مدتي به يكي از تجار خوشنام و معتبر پطروسكه بدل ميشود.
شكل‌گيري مدارس معرفت
اين شخص فرهنگ‌دوست با آنكه خويش از بهره سواد محروم بود ولي وقتي در روسيه مدارس با اصول جديد را در مشاهده مي‌كند براي كمك به هموطنان خويش اولين مدرسه معرفت را در حدود سال 1275 هجري شمسي مطابق با 1317 هجري قمري برابر با 1896 ميلادي در زادگاهش در خامنه و دومين مدرسه را بعد از دو سال در مشهد و سومين مدرسه را در پطروسكه كشور روسيه براي تعليم هموطنان خويش تاسيس مي‌كند.
تلاش‌هاي حاج اسدالله براي تاسيس مدرسه
1ـ براي تشويق هموطنان به تاسيس مدرسه
2ـ براي اولين بار حاج اسدالله معرفت از روسيه نمونه ميز و نيمكت و تخته سياه (دوسقا) به خامنه مي‌فرستد.
3ـ براي شاگردان لباس و كلاه و كمربند مخصوص كه روي قلابه آن كلمه مدرسه معرفت خامنه حك شده بود، مي‌فرستد.
4ـ آموزش نظامي به كمك تفنگ‌هاو فشنگ‌هاي چوبي كه از روسيه خريداري شده بود به دانش‌آموزان داده مي‌شد.
5ـ چاپ ورقه‌هاي آفرين و امتياز كه در فصل هشتم نظام نامه مدرسه به تفصيل در مورد آن توضيح داده ميشود.
6ـ مجاني بودن و همگاني بودن مدرسه كه تمامي مخارج مدرسه توسط حاج اسدالله معرفت پرداخت ميشود.
اعتبارات مدرسه
مرحوم حاج اسدالله تا در قيد حيات بود تمامي مخارج مدرسه و كتاب‌هاي درسي و لوازم تحصيلي شاگردان و حقوق معلمين و ساير كادر مدرسه را مرتب مي‌فرستاد و بعد از فوت نيز چند باب مغازه براي اين منظور در روسيه وقف كرده بود. كه امروزه از وضعيت مغازه‌ها اطلاعي در دست نيست.
دولتي شدن مدرسه
در سال 1305 هجري شمسي مدرسه معرفت دولتي شد و نام مدرسه به نثار تغيير كرد ولي در سال 1349 شمسي مدرسه معرفت تجديد بنا شد و بعد از چند سال به نام «مدرسه راهنمايي حاج اسدالله معرفت» نامگذاري شد.
معلمين بدو تاسيس مدرسه
1ـ ميرزا حبيب معرفت (اولين مدير مدرسه) 2ـ ميرزا محمد اخي جهاني 3ـ ميرزا ابراهيم تبريزي4ـ‌ملا‌هاشم وايقاني 5ـ مشهدي علي ايماني خامنه‌اي 6ـ آقا بالا محمودي آموزگار ورزش
مامورين بناي مدرسه
1ـ مشهدي باقر احمديان2ـ استاد الله‌وردي معمار 3ـ‌مشهدي محمدعلي ذاكري 4ـ ميرزا تقي مجتهدي 5ـ مشهدي محمدعلي مشهورخان 6ـ حاجي يعقوب مهانيان 7ـ حاجي ميرزا محمدعلي تاجر
مدرسه كنوني
اين مدرسه همچنان در مكان سابق خويش داير است و با عنوان مدرسه دولتي راهنمايي معرفت به كار خود ادامه مي‌دهد.
مرحوم معرفت در سال 1293 شمسي در سن 76سالگي چشم از جهان فرو بست و به وصيت خودش جسدش به عتبات حمل و در آنجا دفن شد.
خوشبختانه از اين مدرسه اسناد زيادي جمع‌آوري شده، كه مهم‌ترين اين اسناد اصل نظام نامه مدرسه معرفت است و به نوعي اساس نامه آموزش و پرورش ايران محسوب ميشود و صحيح و سالم باقي مانده است بعد از مطالعه اين نظام نامه فرصت را مهيا ديدم كه با نگارش اين مقاله و تحرير اصل نظام نامه اين اقدام حاج اسدالله معرفت را كه موجب بالا رفتن فرهنگ يك منطقه شده است را حضور مخاطبان ارجمند ارائه كنم.
نظامنامه مدرسه معرفت خامنه
لازم به يادآوري است كه اين نظام نامه براي انتقال به دومين مدرسه معرفت در مشهد كه در سال 1320 هجري قمري در مشهد بنا شده بود نگاشته شده اما به چه دليلي به مشهد ارسال نشده اطلاعي در دست نيست.
ابتداي اين نظام نامه با اين جملات آغاز ميشود: ستايش و سپاس حضرت يزدان را جلت عظمه در خور و سزاست خلعت خلقت بموجود است پوشانيده و انسان را براي طي مراتب علم و معرفت برگزيده.
نظامنامه مدرسه معرفت كه در تاريخ پنجم رجب‌المرجب 1320هجري قمري مطابق با 1278 ه.شمسي برابر با 1899 ميلادي براي مدرسه نوشته شد عبارتست از مقدمه ـ ده فصل ـ اعتذار.
مقدمه
در مقدمه نظام نامه حاج اسدالله معرفت چگونگي پرداخت هزينه‌هاي مدرسه را مشخص مي‌كند كه در اين قسمت آمده است:
اين مدرسه به رياست حاج اسدالله خامنه‌اي مفتوح شده بدون شركت احدي، و تمام مخارج آن از هر قبيل و لوازم التحرير و درس و كتاب كليه شاگردان در عهده جنابان معزي اليها و معاونت و همراهي از احدي نخواهند خواست و از اولياي اطفال نيز به هيچ اسم چيزي نخواهد گرفت.
فصول بعدي نظام نامه را عيناً از اين سند ماندگار ارائه مي‌كنم تا بدينوسيله اداي ديني به باني اولين مدرسه نوين مستمر ايران كرده باشيم و اقدام ستودني يك انسان فرهنگ دوست را كه موجب رشد حيات فكري يك منطقه شده بيان كنم.
فصل اول ـ تكاليف عموم اجزاء و مباشرين
1ـ مديري و رياست اين مدرسه با خود بانيان است 2ـ تمام اجزا و معلمين اين مدرسه اجير مدرسه خواهند بود 3ـ هر يك از اجزا مدرسه بايد به تكاليف معينه خود عمل نموده مداخله بكارهاي يكديگر نكنند 4ـ اجزا مدرسه بايد همه روزه در اوقات معينه در مدرسه حاضر باشند چنانچه اگر حاضر نباشند شهريه يكماه آنها بعنوان جريمه كسر خواهد شد 5ـ اگر هريك از اجزاء مدرسه دو روز متوالي بدون اطلاع در مدرسه حاضر نباشند مدير مدرسه حق خواهد داشت كه آنرا از كار خارج كند غير از معلمين كه تكليفشان موافق فصل 3 معمول خواهد شد 6ـ اجزا مدرسه به هيچ اسم و رسم چيزي از شاگردان مطالبه نخواهدنمود 7ـ مواجب تمام اجزا به دو قسط پرداخته خواهد شد.
فصل دوم ـ تكاليف ناظم
1ـ ناظم مدرسه بايد پيش از همه شاگردان وارد مدرسه بعد از همه خارج شود2ـ ناظم بايد حركات اجزا و شاگردان و ساير اتفاقات ايام هفته را در دفتر مخصوص درج كرده و هر هفته يك مرتبه در روز‌هاي پنجشنبه و جمعه به رئيس مدرسه نشان بدهد 3ـ‌ناظم بايد در كتابچه مخصوص همه روزه شاگردان را حاضر و غايب نموده و علت نيامدن غائبين را معين نمايد 4ـ‌ناظم بايد همه اوقات مواظب حركات شاگردان باشدو در هنگام تنفس شاگردان مراقب باشد كه حركات ناشايست انجام ندهند 5ـ ناظم بايد به درجات تحصيل و اخلاق آنها همه روزه رسيدگي نموده و هركدام شايسته تمجيد بود به وي بليط آفرين داده شود 6ـ تنبيهات طبق فصل هفتم است 7ـ ناظم بايد مراقب باشد كه تمام فصول نظام نامه در مدرسه اجرا شود.
فصل سوم‌ـ تكاليف معلمين
1ـ معلم بايد همه روز قبل از ورود شاگردان در مدرسه حاضر باشد 2ـ معلم بايددر اطاق درس به هيچ كار ديگري مشغول نشود 3ـ معلم بايد همه شاگردان را به يك چشم نگاه كند 4ـ معلم بايد همه روز قبل از شروع به درس تكاليف را كه روز قبل براي آنها معين كرده بازديد و نمرات را در دفتر مخصوص ثبت نمايد 5ـ معلم بايد با شاگردها در عين ملايمت رفتار و قدرت خود را نيز در امر تدريس حفظ نمايد 6ـ‌معلم در اطاق درس نبايد شاگردان را چوب بزند 7ـ‌معلم بايد در تهذيب اخلاق شاگردها مراقبت كند 8ـ معلم بايد در نماز و وضو و طهارت شاگردان مواظبت كند 9ـ بعد از نماز بايد مسائل شرعيه آموزش داده شود10ـ معلم تا يك سال حق استعفا ندارد 11ـ اگر براي يكي از معلمين مانع شرعي پيش آيد بايد همكاران به وي كمك كنند.
فصل چهارم ـ شرايط قبول شاگردان
1ـ شاگرد از هفت سال كمتر و چهارده سال بيشتر قبول نمي‌شود 2ـ چنانچه شاگرد داراي امراض مسريه باشد قبول نخواهد شد 3ـ چناچه داراي اخلاق فاسد باشد پذيرفته نمي‌شود 4ـ اگر پس از قبول در مدرسه مشخص شودكه شاگرد داراي امراض مسريه است اخراج ميشود 5ـ اگر دانش‌آموز زودتر از موعد مقررسه ساله بخواهد از مدرسه خارج شود بايد جريمه پرداخت كند 6ـ ولي دانش آموز حق دخالت در امور مدرسه را ندارد.
فصل پنجم ـ تكاليف مستخدمين
1ـ خادم مدرسه بايد پيش از همه اجزاء در مدرسه حاضر شود و كارهاي خود را انجام دهد و بعد از پايان وقت، مدرسه را نظافت نمايد 2ـ در ساعت تنفس مراقب باشد دانش آموز از مدرسه خارج نشود 3ـ‌خود نبايد بدون اجازه در ساعات درس از مدرسه خارج شود4ـ در خدمات تمام شاگردها بدون اكراه حاضر باشد 5ـ در وقت مرخصي بايد خادم مواظب باشد شاگرد خلاف نكند 6ـ اگر در انجام امورات خود كوتاهي كند توبيخ خواهد شد.
فصل ششم‌ـ ترتيب درسي مدرسه
اطاق‌هاي مدرسه اطاق اول درس آنها از كتاب تعليم‌الاطفال كه بعد از يكسال هر دو جلد آن را كاملاً امتحان خواهند داد اطاق دوم درس آنها قرآن ـ كتاب علي ـ گلستان ـ حسابـ مسائل شرعيه اطاق سوم درس آنها قرائت قرآن ـ تاريخ ايران ـ حساب ـ جغرافي ـ صرف و نحو ـ لغت قرآن‌ـ دفترداري
فصل هفتم‌ـ تنبيهات مقصرين
1ـ در صورت شوخي بي جا در كلاس بايد در خارج از كلاس تا آخر ساعت باشد.
فصل هشتم‌ـ امتيازات شاگردان محصل
1ـ هر يک از شاگردان نمره اعلي (14 به بالا) بياورد از طرف مدرسه امتياز داده ميشود 2ـ امتيازات مدرسه بليط آفرين و ورقه امتياز مي‌باشد3ـ ده بليط آفرين يک ورقه امتياز محسوب ميشود 4ـ هر ده ورقه امتياز در روز جشن آخر سال از طرف رئيس مدرسه با هديه پاسخ داده ميشود 5ـ اگر شاگردي فقط در اخلاق صاحب نمره اعلي گردد پس از گذشت شش ماه از طرف رئيس مدرسه به وي يک نشان افتخار هديه خواهد شد 7ـ اگر شاگردي داراي ورقه امتياز باشد در بين هفته يک تقصير جزيي وي عفو خواهد شد.
فصل نهم ـ در امتحانات مدرسه
1ـ امتحان هر روزه معلم 2ـ امتحان هر چند روز رئيس مدرسه 3ـ امتحان هر سه ماه يكبار درمدرسه انجام ميشود 4ـ امتحان آخر سال از کل کتب 5ـ در اين امتحان هرکس مايل باشد مي‌تواند به وضع و ترتيب تحصيلات مدرسه حاضر شود6 ـ در آخر همين روز جشن گرفته و جمعي از علماي عظام و امناي دولت دعوت مي‌شوند.
فصل دهم‌ـ در ايام تعطيل مدرسه
1ـ روز‌هاي جمعه2 ـ عيد غدير 3ـ عيد فطر4 ـ عيد اضحي5 ـ عيد مولود پيامبر6ـ مولود اميرالمومنين 7ـ مولود فاطمه زهرا 8ـ تولد حضرت حسين 9ـ روز وفات پيامبر10ـ وفات اميرالمومنين 11ـ شهادت حضرت حسين (3 روز) 12ـ تولد حضرت صاحب‌الزمان 13ـ ولادت حضرت رضا 14ـ وفات حضرت رضا 15ـ چند روز عيد نوروز
مهم‌ترين قسمت اين نظام نامه را من در اعتذار ديدم با آنكه خود حاج اسدالله اذعان مي‌نمايد كه اين مدرسه در نوع خود اولين است اما انتقادپذيري خود را نشان داده و مي‌نويسد كه تاسيس و نوشتن اين نظامنامه نمي‌تواند بدون ايراد باشد و از مردم و اهالي جهت بهتر شدن وضع مدرسه ياري و مساعدت فكري مي‌خواهد به گونه‌اي كه در نظام نامه آمده است:
اعتذار
مسلّم است هر کاري در آغاز آن بي‌عيب و نقص نمي‌شود خاصه امر مدرسه و تعليمات جديده آن هم در خامنه که تابحال كسي به اين خيال نبوده و غرض ما هم از نوشتن اين نظامنامه نوشتن چيزي است كه هست نه آنچه بايد باشد. بنابر اين از صاحب نظران خواهشمنديم که بر نواقص آن خرده نگيرند و عذر ما را بپذيرندو العذر عند كرام عند كرامالناس مقبول.
حرره اقل الذاكرين محمد علي خامنه‌اي ابن مرحوم حاجي ملا بابا ـ بتازيخ پنجم شهر الرجب المرجب 1320 ه.( التماس دعا دارم از خواننده)
منبع:http://www.ettelaat.com 
سلامی دوباره 